Wat Viktor Frankl ons leert over verantwoordelijkheid nemen — zonder jezelf te verliezen

Vrijheid en verantwoordelijkheid horen bij elkaar. Echte verantwoordelijkheid betekent niet dat je alles moet dragen, maar dat je leert antwoorden op wat werkelijk klopt voor jou. Zodra je stopt met dragen wat niet van jou is, ontstaat rust, helderheid en betekenis.

Drie vragen om even bij stil te staan

• Wat voel je in je lichaam wanneer je te veel verantwoordelijkheid draagt? → Vaak spanning in schouders, adem of borst; een signaal dat je iets draagt wat niet van jou is.
• Welke gedachte houdt je vast in oververantwoordelijkheid? → “Als ik het niet doe, gaat het mis” – de zin die vrijheid het snelst blokkeert.
• Welke kleine keuze kun je vandaag nemen om zuiver te antwoorden in plaats van te dragen? → Eén eerlijk gesprek, één grens, of simpelweg één bewuste adem voordat je reageert.

Viktor Frankl en Verantwoordelijkheid: Antwoord Geven Zonder te Dragen Wat Niet van Jou Is

Viktor Frankl leerde de wereld een waarheid die dieper gaat dan psychologische theorie of morele plicht: vrijheid en verantwoordelijkheid zijn twee kanten van dezelfde medaille. Maar verantwoordelijkheid is geen last die je op je schouders moet nemen — het is het vermogen om te antwoorden op wat het leven je aanreikt.

Misschien herken je het: je wilt het goed doen, maar merkt dat je vaak meer draagt dan klopt.

Toch nemen veel mensen verantwoordelijkheid niet als antwoord, maar als gewicht. Ze dragen alles, ook wat niet van hen is. En juist dat maakt het leven zwaar. In dit blog onderzoeken we wat het werkelijk betekent om verantwoordelijkheid te nemen zoals Frankl het bedoelde: als bewuste, vrije keuze om te antwoorden — zonder te dragen wat niet bij jou hoort.

Wie was Viktor Frankl?

Viktor Frankl (1905–1997), neuroloog, psychiater en overlevende van de Holocaust, werd bekend als de logotherapie-grondlegger. Zijn visie was eenvoudig, maar revolutionair: ook in de meest uitzichtloze omstandigheden blijft de mens vrij om te kiezen hoe hij zich verhoudt tot wat hem overkomt. In De Zin van het Bestaan laat hij zien dat betekenis niet iets is wat je bedenkt, maar wat je antwoordt op de realiteit van het moment.

"Tussen stimulus en respons ligt een ruimte. In die ruimte ligt onze kracht om te kiezen. In onze keuze ligt onze groei en onze vrijheid."

Die ruimte — dat moment van bewustwording — is de kern van verantwoordelijkheid. Niet reageren vanuit angst, schuld of gewoonte, maar antwoorden vanuit bewustzijn.

Vrijheid begint waar vasthouden stopt

Vrijheid wordt vaak opgevat als onbeperkte keuzevrijheid: doen wat je wilt, wanneer je wilt. Maar Frankl liet zien dat juist verantwoordelijkheid nemen vrijheid betekenis geeft. Vrijheid zonder richting wordt leegte; verantwoordelijkheid geeft diepte, richting en zin.

Toch voelt verantwoordelijkheid voor veel mensen zwaar: een morele last, een verplichting. Ik moet sterk zijn. Ik moet er zijn voor anderen. Ik moet het oplossen. In dat ‘moeten’ raak je de essentie kwijt.

Echte verantwoordelijkheid vraagt niet om méér dragen, maar om zuiver kiezen. Voelen: wat klopt werkelijk om op te antwoorden — en wat mag ik laten?

“Je hoeft niet alles te dragen.
Alleen te antwoorden op wat klopt.”

Wanneer verantwoordelijkheid te veel wordt

Iedereen kent het gevoel van te veel verantwoordelijkheid dragen — op je werk, in je gezin, in relaties. Je ziet dat iets niet goed gaat en in plaats van het bij de ander te laten, neem je het op je schouders.

Werk-voorbeeld: Een collega is structureel te laat met opleveren. Jij vangt het op, houdt de boel draaiend en zegt niets. Tot je merkt dat de stress die jij voelt eigenlijk niet van jou is. Je neemt verantwoordelijkheid — maar niet op de juiste plek.

Relatie-voorbeeld: Je partner is vermoeid en kortaf. Jij loopt op eieren, regelt meer, houdt de agenda leeg. Ondertussen verlies je jezelf. Pas wanneer je erkent: “ik kan ondersteunen, maar niet dragen wat niet van mij is”, ontstaat er ruimte voor eerlijk gesprek en gedeelde verantwoordelijkheid.

Frankl zou zeggen: jij bent vrij om te kiezen waar je verantwoordelijkheid neemt. Niet voor alles wat er gebeurt, maar voor hoe jij antwoordt op wat er gebeurt. De grens tussen betrokkenheid en overbelasting ligt in dat onderscheid: ben ik aan het antwoorden, of aan het dragen?

Antwoorden, niet controleren

Veel mensen verwarren verantwoordelijkheid met controle. Ze denken dat ze pas goed bezig zijn als ze grip houden op situaties, mensen of gevoelens. Maar echte verantwoordelijkheid vraagt niet om controle — ze vraagt om aanwezigheid.

Antwoord geven is iets anders dan beheersen. Het is luisteren naar wat het leven vraagt, niet proberen het te sturen.

Voorbeeld: Een moeder probeert haar volwassen dochter te beschermen tegen fouten. Ze geeft advies, grijpt in, wil pijn voorkomen. Haar intentie is liefdevol, maar ze houdt haar dochter onbewust klein. Ze merkt dat haar advies niet meer landt. Iets in haar zegt zacht: “laat maar, ze moet dit zelf leren.” Dat moment van loslaten verandert de relatie. Er komt lucht, vertrouwen, vrijheid.

Kern: Antwoord geven is actief, maar niet controlerend. Handelen vanuit helderheid, niet vanuit angst.

Valse verantwoordelijkheid loslaten

Een groot deel van onze vermoeidheid komt niet van wat we doen, maar van wat we dragen. Veel mensen voelen zich verantwoordelijk voor het geluk van anderen, voor harmonie in het gezin, voor het succes van hun team. Ze willen het goed doen — voor iedereen. Maar wie alles wil dragen, verliest contact met wat werkelijk van hem of haar is.

Je bent niet verantwoordelijk voor hoe iemand anders met jouw eerlijkheid omgaat.
Je bent niet verantwoordelijk voor de stemming van een ander.
Je bent wél verantwoordelijk voor hoe jij aanwezig bent, luistert, spreekt en kiest.

Zodra je ophoudt met dragen wat niet van jou is, komt er energie vrij voor wat wél klopt. Je leeft niet langer vanuit schuld, maar vanuit betrokkenheid.

Lees meer over hoe verantwoordelijkheid nemen je helpt om emotionele vrijheid te ervaren in Verantwoordelijkheid Nemen: De Sleutel tot Emotionele Vrijheid. Dit is vrijheid en verantwoordelijkheid in balans — een fundament voor een betekenisvol leven.

"Bewustwording gaf me vertrouwen om eigen keuzes te durven nemen."
— Peter, directeur

Minder dragen, meer betekenen

Op het eerste gezicht lijkt het paradoxaal: minder doen, méér betekenen. Maar precies dat gebeurt als je verantwoordelijkheid zuiver neemt. Mensen voelen het verschil tussen iemand die handelt uit plicht en iemand die handelt uit helderheid. De eerste maakt spanning; de tweede brengt rust.

Leiderschaps-voorbeeld: Een leidinggevende merkt spanning in het team. Vroeger probeerde hij alles op te lossen; nu begint hij met luisteren. Niet alles hoeft direct opgelost. Door aanwezig te zijn en ruimte te maken voor eerlijkheid, ontstaat vanzelf beweging. Zijn verantwoordelijkheid wordt lichter, zijn invloed groter.

Hoe minder jij probeert te dragen, hoe meer ruimte er ontstaat voor anderen om hún verantwoordelijkheid te nemen.

Grenzen maken zuiver

Grenzen stellen is geen weigering van verantwoordelijkheid, maar juist een uitdrukking ervan. Als je niet weet wat van jou is, loop je leeg in wat van anderen is.

Frankl zou zeggen: vrijheid is de ruimte tussen stimulus en respons — maar óók tussen jouw taak en de taak van een ander. Die ruimte vraagt moed, eerlijkheid en zelfrespect.

Relatie-voorbeeld: In een relatie merk je dat je de emotionele last van de ander probeert te dragen. Je wilt helpen, troosten, oplossen. Tot je voelt: dit is niet van mij. Door dat te erkennen, ontstaat iets nieuws. De ander krijgt ruimte om zelf verantwoordelijkheid te nemen, en jij voelt rust terugkeren.

Grenzen zijn niet hard of koud. Ze zijn zacht, maar helder. Ze maken verbinding zuiver, omdat ieder kan dragen wat werkelijk van hem is.

Eén keer per week een blog die niet vraagt om actie, maar je wél iets laat zien.

Kleine antwoorden, groot effect

Verantwoordelijkheid is niet abstract. Ze leeft in kleine momenten in werk, gezin en samenleving — precies waar verantwoordelijkheid en grenzen samenkomen:

• Een collega recht in de ogen kijken en eerlijk zijn.
• Een kind laten leren door te vallen, zonder te redden.
• Een fout erkennen, zonder jezelf te veroordelen.
• Online niet meedoen aan roddel of pesten — en iemand privé een bemoedigend bericht sturen.

Elke keer dat je zuiver antwoord geeft, bouw je mee aan een cultuur van vertrouwen. In organisaties leidt dit tot samenwerking en veerkracht; in gezinnen tot veiligheid en wederzijds respect; in de samenleving tot verbondenheid in plaats van verwijt.

Vrijheid zonder verantwoordelijkheid maakt leeg. Verantwoordelijkheid zonder vrijheid maakt zwaar. Samen brengen ze betekenis.

Als je dit zo leest, merk je misschien dat verantwoordelijkheid niet iets is dat je dóét, maar iets dat je bént.

Conclusie: Antwoord geven als levenshouding

Viktor Frankl liet zien dat je niet vrij bent van het leven, maar vrij in het leven — vrij om te antwoorden op wat zich aandient. Wie verantwoordelijkheid neemt (en dus vrijheid belichaamt) doet dat niet uit plicht, maar uit liefde voor waarheid.

Je hoeft niet alles te dragen. Je hoeft alleen te antwoorden op wat klopt. Daar begint de weg van vrijheid en verantwoordelijkheid: waar je stopt met vasthouden aan wat niet van jou is, en verantwoordelijkheid neemt voor wat door jou heen wil leven. Dat is een betekenisvol leven in de praktijk.

Vrijheid begint niet bij méér doen, maar bij minder vasthouden.  

Begin met loslaten, stap voor stap →

Vrijheid begint waar je stopt met dragen wat niet van jou is, en verantwoordelijkheid neemt voor wat door jou heen wil leven.

Ontdek meer...

Hier zijn enkele andere artikelen die je verder kunnen begeleiden op je reis naar het nemen van verantwoordelijkheid en het bevorderen van emotionele vrijheid:

• Verantwoordelijkheid voor Je Gevoelens en Gedachten

Leer hoe het nemen van verantwoordelijkheid voor je emoties en gedachten je helpt om oude patronen los te laten en meer innerlijke vrijheid te ervaren.

• De Kracht van Persoonlijke Verantwoordelijkheid

Ontdek hoe het omarmen van persoonlijke verantwoordelijkheid je in staat stelt om te groeien, meer controle te krijgen over je emoties en sterker in het leven te staan.

• Balans Tussen Zorgzaamheid en Zelfzorg

Leer hoe je de balans kunt vinden tussen het zorgen voor anderen en het zorgen voor jezelf, zodat je emotioneel in balans blijft.

• Verantwoordelijkheid voor Je Leven

Leer hoe het nemen van verantwoordelijkheid voor je leven je bevrijdt van slachtofferschap en je de regie over je toekomst teruggeeft.

Veelgestelde vragen over vrijheid, verantwoordelijkheid en loslaten

Hoe weet ik of ik verantwoordelijkheid neem — of juist te veel draag? Een eenvoudige manier is om te voelen: kost het me energie, of geeft het energie? Echte verantwoordelijkheid brengt rust, helderheid en focus. Valse verantwoordelijkheid voelt zwaar, drukkend of vermoeiend. Wanneer iets van jou is, kun je het dragen zonder dat het je uitput.

Wat bedoelde Viktor Frankl precies met vrijheid en verantwoordelijkheid? Voor Frankl was vrijheid niet “doen wat je wilt”, maar kunnen kiezen hoe je antwoordt op wat er gebeurt. Zijn inzicht: tussen wat er gebeurt en hoe je reageert, ligt altijd een ruimte.
In die ruimte ligt je vrijheid — én je verantwoordelijkheid. Het is het vermogen om bewust te antwoorden, in plaats van automatisch te reageren.

Hoe kan ik verantwoordelijkheid nemen zonder mezelf te verliezen? Door te onderscheiden wat van jou is, en wat niet. Je kunt betrokken zijn zonder te dragen. Verantwoordelijkheid nemen betekent niet dat jij alles moet oplossen - het betekent trouw blijven aan wat klopt voor jou. Dat vraagt eerlijkheid, grenzen, en mildheid tegelijk.

Waarom voelt verantwoordelijkheid soms zo zwaar? Omdat we vaak verantwoordelijkheid verwarren met schuld. We denken dat we alles moeten goedmaken, rechtzetten of voorkomen. Maar echte verantwoordelijkheid begint pas wanneer schuld verdwijnt. Zodra je stopt met jezelf te veroordelen, ontstaat ruimte om zuiver te handelen.

Wat gebeurt er als ik loslaat wat niet van mij is? Dan verandert de kwaliteit van je aanwezigheid. Je wordt lichter, helderder, en anderen voelen dat. Je reageert minder vanuit plicht en meer vanuit echtheid. Vrijheid verschijnt vanzelf, niet als iets wat je bereikt — maar als iets wat zichtbaar wordt zodra je niet langer draagt wat niet van jou is.

Wekelijks een helder moment van rust en richting.

Ontvang wekelijks inspiratie over loslaten, innerlijke vrijheid en persoonlijke groei — rustig, zuiver en rechtstreeks in je mailbox. Afmelden kan op elk moment

Groet,

Gerrit